Menkul Kıymet Gelirlerinin Vergilendirilmesi(2023 Güncel)

Herkese selamlar,

Genellikle finansal özgürlük ve yatırım ile ilgili paylaşımlar yapan biri olarak bugün farklı bir konu ile karşınızdayım. Genellikle önemsenmeyen ve nasıl olsa ilerde bakarız diyerek ertelenen bir konu olan vergi mevzuatını ele alacağım. Öncelikle bu yazı tüm gelir tiplerini içeren kapsamlı bir rehber değil, yalnızca kendi yatırım yaptığım araçları ve birkaç çok bilinen yatırım enstrümanını ele aldığım ve örneklerle açıkladığım bir paylaşım olacak. Daha detaylı bilgiler için gelir idaresi başkanlığının broşürünü incelemenizi tavsiye ederim. Öyleyse başlayalım.

Finansal özgürlüğe ulaşmak amacıyla hisse senedi ve eurobondlara yatırım yapıyorum. Bu yazının da ana konusu bunların vergilendirilmesi olacak. Şunu da belirtmek istiyorum. Burada elde alacağım hususların tamamı tam mükellef gerçek kişiler için geçerlidir. Dar mükellef iseniz yani yılın 181 günü veya daha fazlasını yurt dışında geçiriyorsanız sizin için vergi sisteminde bazı farklılıklar olacaktır. Aşağıda bahsettiğim tüm hesaplar 2023 yılında elde edilen gelirler için geçerlidir. 2023 rakamları belli oldu fakat gib vergi rehberi henüz yayımlanmadığı için yukarıda verdiğim broşür linki 2022 yılına aittir. Öncelikle menkul kıymet olarak nitelendirilen kalemlerin tespiti ile başlayalım.

Aşağıda sayılan kazanç ve iratlar, Gelir Vergisi Kanunu’nun 75. maddesinde, menkul sermaye iradı olarak tanımlanmıştır:
• Hisse senedi kâr payları ve iştirak hisselerinden doğan kazançlar,
• Yatırım fon ve ortaklıklarından elde edilen kâr payları,
• Her nevi tahvil faizleri (Devlet tahvili, Hazine bonosu, eurobond,
özel sektör tahvili, yabancı menşeli tahvil vb.),
• Alacak faizleri,
• Mevduat faizleri (Döviz tevdiat hesaplarının anapara kur farkları
gelir sayılmaz),
• Katılım bankalarının ödediği kâr payları,
• Repo gelirleri,
• Borsa para piyasasından (BPP) elde edilen faiz gelirleri,
• Varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira
sertifikalarından elde edilen gelirler,
• Sigorta ve emeklilik şirketleri tarafından, sigortalılar ve bireysel
emeklilik katılımcılarına yapılan irat ödemeleri.

Öncelikle stopajı kaynağında kesilen ve hiçbir surette beyan edilmeyecek varlıklar ile başlayalım.

Beyan edilmeyecek varlıklar

• Mevduat faizi
• Repo kazancı
• Borsa yatırım fonları
• Altın gümüş vs emtia fonları

Bu kazançlarda stopaj yani vergi kaynağında kesildiği için beyan söz konusu değildir.

8400 TL’yi geçince beyan edilecek varlıklar

Bu konuda birçok detay var fakat kısaca şu gelirler yıllık 8400 TL’yi geçince beyan edilmelidir.

• Yurt dışı hisse senedi ve tahvil kazançları(kar payları vb)
• Off-shore bankacılığından elde edilen faiz gelirleri

Görüldüğü üzere yurt dışı menkul kıymetlerde beyan limiti oldukça düşüktür. Aracı kurumunuzun yurt içinde veya yurt dışında faaliyet göstermesi arasında bir fark bulunmamakta, her durumda 8400 TL’yi geçen kazançlarınızı beyan etmeniz gerekmektedir. Bu gelirler için 8400 TL limit her biri için ayrı ayrı değil, gelirlerinizin toplamı üzerinden hesaplanmaktadır.

150.000 TL’yi geçince beyan edilecek varlıklar

• 01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilmiş dövize veya başka bir varlığa endeksli tahvil ve hazine bonusu faizleri(2006 sonrası tahviller beyan edilmeyecektir. TL cinsinden tahviller beyan edilmeyecektir)
• Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar payları(temettüler)
• Yurt dışına ihraç edilen döviz cinsinden kira sertifikaları
• Eurobond kupon gelirleri

Burada temettüler konusuda bir parantez açalım. Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar paylarının yarısı vergiden istisnadır. Yani yıl içerisinde beyana tabi başka geliriniz yok ise ve elde ettiğiniz brüt temettü miktarının yarısı 150.000 TL’yi geçiyorsa beyan etmek durumundasınız. Burada beyana tabi diğer gelirlere yukarıda yazdığımız 8400 TL ve 150.000 TL’yi geçince beyan edilmesi gereken gelirler dahildir. 

Yani beyana tabi 120.000 TL kar payı+40.000 TL eurobond kuponunuz mevcutsa toplam miktar 150.000 TL’yi geçtiği için ikisi için de beyan vermek zorundasınız. İlerde daha detaylı bir örnekleme yapacağım.

Hazine Eurobondları Faiz Kazançları

Hazine eurobondu kuponlarında ise herhangi bir istisna söz konusu olmayıp yıl içerisinde beyana tabi başka bir geliriniz yoksa, elde ettiğiniz kupon geliri 150.000 TL’yi geçtiğinde tamamını beyan etmeniz gerekmektedir. Eurobond kuponları usd veya eur cinsinden olduğundan dolayı kupon ödemelerini TL’ye çevirirken, ödeme günündeki TCMB döviz kurunu esas almanız gerekiyor. Bu gelirlerde stopaj söz konusu değildir yani kaynağında herhangi bir kesinti olmaz. 

Burada önemli bir noktaya dikkat etmek istiyorum. İtfa yani vade sonunda oluşan anapara kur farkları gelir sayılmamaktadır ve son yılın kupon miktarına eklenmektedir. Yani iskontolu aldığınız bir eurobondun vade sonunda alacağınız nominal geri ödemesi ile aradaki fark alım satım kazancı değil kupon ödemesi olarak sayılmaktadır. Örneğin, 900 usd’ye aldığınız, yıllık %7 kupon ödemeli bir eurobondun vade sonuna denk gelen yılda kupon miktarı 1000-900=100 usd+70 usd=170 usd olarak hesaplanacaktır. Primli eurobondlarda da aynı şekilde vade sonundaki anapara farklarını kupon miktarınızdan düşebilirsiniz.

Hazine Eurobondları Alım Satım Kazançları

Hazine eurobondlarında alım satım kazançlarında ise istisna ya da beyan sınırı olmayıp elde edilen tüm gelirler beyan edilmektedir. Burada bazı özel durumlar mevcut. 01.01.2006 yılı öncesinde ihraç edilen hazine eurobondlarının alım satımlarından elde edilen kazançların 129.000 TL’si vergiden istisna olarak değerlendirilmektedir. Bu istisna tutarını aşan bir kazanç elde edilmesi durumunda sadece aşan kısmın beyan edilmesi gerekmektedir.

01.01.2006 yılından sonra ihraç edilen eurobondlarda ise herhangi bir istisna mevcut olmayıp elde edilen kazançın tutarı ne olursa olsun beyan edilmesi gerekmektedir. Eğer eurobondu aldığınız tarihle sattığınız tarih arasında Yİ-ÜFE %10’un üzerinde gerçekleşmiş ise endeksleme yapabilirsiniz. Kısaca anlatmak gerekirse aldığımız tarihteki eurobondun maliyetini TL’ye çevirip üfe endeksi kadar artırarak günümüze taşıyoruz. Sattığımız tarihteki TCMB kuru ile satış rakamımızı çarparak çıkan farkı bir sonraki yıl beyan etmemiz gerekiyor. Daha detaylı bilgi ve üfe endekslerine ulaşmak için gelir idaresi başkanlığının vergi rehberini inceleyebilirsiniz.

Özel Sektör Eurobondları Faiz Kazançları

Özel sektör eurobondlarının kupon ödemelerinde ise vade süresine göre değişen oranlarda stopaj kesintisi uygulanmaktadır. Vadesi 1 yıldan kısa olanlarda %7, 1-3 yıl arasında olanlarda %3, 3 yıldan uzun eurobondlarda ise %0 stopaj kaynağında kesilir. Bireysel yatırımcılar tarafından bu menkul kıymetlerden 2023 yılında elde edilen brüt faiz gelirinin, diğer menkul ve gayrimenkul sermaye iratları için belirlenen beyan sınırını (2023 yılı için 150.000 TL) aşması durumunda tamamının yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir. Gelirin beyan sınırının altında kalması durumunda ise beyan edilmesi söz konusu değildir.

Özel Sektör Eurobondları Alım Satım Kazançları

Özel sektör eurobondları alım satım kazançları hazine eurobondları ile aynıdır. Tam mükellef gerçek kişilerin 1 Ocak 2006 tarihinden sonra aldıkları söz konusu tahvilleri 2023 yılında satmaları durumunda, kazancın Türk lirası bazında hesaplanması gerekir. Bu kazancın hesaplanması sırasında endeksleme yönteminin kullanılabilmesi için ise Yİ-ÜFE farkının %10’un üzerinde olması şartı vardır. Bu durumda satış kazancı, satış bedelinden endekslenmiş maliyet bedelinin çıkarılması şeklinde hesaplanacaktır.

Gelir Vergisi Matrahından İndirilebilecek Kalemler

1. Beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla; mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat sigortalarına ödenen primlerin %50’si ile ölüm, kaza, hastalık, sağlık, engellilik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri.
2. Beyan edilen gelirin %10’unu aşmaması, Türkiye’de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle kanıtlanması şartıyla, mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yapılan eğitim ve sağlık harcamaları,
3. Makbuz karşılığında yapılan çeşitli yardım ve bağışlar(detaylarına vergi rehberinden ulaşabilirsiniz)

Bunlar dışında birkaç indirim kalemi daha mevcut fakat herkese hitap etmediği için burada paylaşmıyorum. Detaylarını merak eden okuyucular vergi rehberine bakabilir.

Beyannamenin Verilme Şekli

2023 yılında elde edilen menkul ve gayrimenkul sermaye iradlarına ait gelirlerin bir sonraki yılın mart ayının son gününe kadar beyan edilmesi gerekmektedir. Elektronik ortamda beyan vermek isteyen mükellefler hazırbeyan sistemini kullanabilmektedir. Verilen beyan sonucunda çıkan vergi iki taksit halinde ilk taksit 1 Nisan 2024, ikinci taksit ise 31 Temmuz 2024 tarihinde olacak şekilde ödenecektir.

2023 yılı için vergi dilimleri aşağıda belirtilmiştir.

Örnekler:

Örnek-1 Sadece Kar Payı Geliri

İlk örneğimizde sadece temettü geliri elde eden bir gerçek kişiyi ele alalım. Bu mükellef 2023 yılı için elde ettiği brüt temettülerde 300 bin TL’ye kadar herhangi bir beyan vermeyecektir. Örneğin 150 bin TL brüt temettü geliri elde ettiğimizi varsayalım. Bunun yarısı yani 75 bin TL, 150 bin sınırının altında olduğundan herhangi bir beyan söz konusu değildir ve kesilen stopaj nihai vergi olarak kalır. 

İkinci örnekte ise 350 bin TL brüt temettü geliri elde ettiğini düşünelim. Bunun %10’u olan 35 bin TL’si stopaj olarak kesilmektedir(yatırım ortaklıkları ve gyo’lar hariç). 175 bin TL’nin istisna olan yarısı çıkarıldıktan sonra güncel vergi dilimine göre gelir vergisi 33.250 TL yapmaktadır. Ödediğimiz 35 bin tl stopaj 33.250 TL’den yüksek olduğundan 35.000-33250=1750 TL vergi iadesi alma hakkımız bulunmaktadır.

Örnek-2(Sadece eurobond kupon geliri)
İkinci örnekte ise sadece eurobond kupon geliri elde eden bir kişiyi düşünelim. 2023 yılı için hesaplanan kupon geliri 150 bin TL’nin altında ise herhangi bir vergi ödemeyecektir. 150 bin TL’nin üzerinde örneğin 180 bin TL kupon geliri elde ettiysek tamamını beyan etmemiz gerekmekte ve güncel vergi dilimine göre 34.600 TL vergi ödemesi çıkmaktadır.

Örnek-3(Temettü ve eurobond kupon geliri)

Kendi durumumu da özetleyen üçüncü örnekte ise hem kar payı hem de eurobond kupon geliri elde eden bir gerçek kişiyi düşünelim. 2023 yılı içerisinde elde ettiğimiz brüt temettü 250 bin TL, eurobond kupon geliri de 50 bin TL olsun. Brüt temettülerin yarısı vergiden muaftır yani beyan sınırı hesabında 250/2=125 bin TL temettü hesaba katılacaktır. Toplam beyana tabi gelirimiz 125+50=175 bin tl olmaktadır. Görüldüğü üzere temettü ve eurobond kuponları ayrı ayrı beyan sınırının altında kalsa da tüm menkul ve gayrimenkul sermaye iratları toplandığında beyan sınırı olan 150 bin TL’yi aştığı için tamamı beyan edilecektir. Vergi durumuna bakacak olursak, toplam matrah olan 175 bin TL için ödememiz gereken tutar 33.250 TL’dir. Bu rakamdan 25.000 TL stopaj düşüldüğünde ödenecek net vergi 8250 TL olmaktadır. 

Örnek-4(Yurtdışı temettü ve eurobond geliri)

Son olarak çok sorulduğu için yurtdışı temettü ve eurobond geliri elde edilen bir kişinin vergi durumunu da kısaca özetlemek istiyorum. Yukarıda bahsettiğim gibi yabancı hisse senetlerinden elde edilen temettü gelirlerinde beyan alt limiti 2023 yılı için 8400 TL’dir. Biz 2023 yılı içerisinde 100 bin TL brüt yabancı temettü ve 60 bin TL eurobond kupon geliri elde etmiş olalım. ABD hisse senetlerinden elde edilen temettü gelirlerinde ABD ile olan ikili anlaşmalar gereği %20 stopaj kesilmektedir. Bu stopajı çifte vergilendirilmeyi önleme kapsamında beyan edeceğiniz gelir verginizden mahsup edebilirsiniz. Burada kritik nokta vergi kanununda bu mahsubu yapabilmek için yabancı ülkede ödenen verginin ödendiğinin tevsik edilmesi(belgelendirilmesi) gerekmektedir. Burada vergi uzmanı sn Mehmet Bingöl’ün şu yazısında önerdiği şekilde mükellefin adının ve ödenen verginin gösterildiği aracı kurumdan alınacak yazının yeterli olacağı anlaşılmaktadır. Bu durumda 100 bin TL’den ödenen 20 bin TL stopajı toplam hesaplanan 29.200 TL gelir vergisinden düştüğünüzde 9200 TL vergi ödenmesi gerekmektedir.

Bazı öneriler ve kapanış

Finansal özgürlük pesinde koşan ben ve benim gibi kişilerin vergi mevzuatını detaylı bir şekilde öğrenmeleri önem taşıyor. Haklarımızı bilmek ve ve gereksiz yere vergi ödememek için her yıl vergi rehberini incelemek ve değişen hususları takip etmek faydalı olacaktır. Bu yazıda gayrimenkul gelirlerinin vergilendirilmesine girmedim. Hem yazı çok uzayacaktı hem de karışık hale gelecekti. Eğer kira geliri elde ettiğiniz bir gayrimenkulunuz varsa vergi rehberi ve gelir idaresi başkanlığının websitesini incelemenizi tavsiye ederim. Ayrıca bu tip işlerle uğraşmak için vaktiniz ve yeterli bilginiz yoksa bir SMMM veya vergi uzmanına danışmanızı öneririm. 

Okuduğunuz için teşekkür ederim.